Πύργος Προσφορίου

Οι γλάροι που πετούν γύρω του και οι ψαράδες που μπαλώνουν τα δίχτυα τους κοντά στην προβλήτα, ταιριάζουν απόλυτα με την εικόνα του μοναχικού, ψηλού πύργου πάνω στην άμμο. Το σύμβολο της Ουρανούπολης, η τελευταία «καρτ ποστάλ» που παίρνουν μαζί τους όσοι μπαίνουν στο πλοίο για το Αγιο Ορος, φαίνεται πως υπάρχει εκεί από τον 12ο αιώνα και είναι ο μεγαλύτερος και καλύτερα σωζόμενος πύργος στη Χαλκιδική. Το συγκρότημα αποτελούν ο βυζαντινός πύργος, ο μικρός οχυρός περίβολος, που τον λένε μπαρμπακά, και ο αρσανάς του 1865.

Ανήκε στο μετόχι Προσφόριον (σημερινή Ουρανούπολη) του οποίου τον αρχικό πυρήνα κατείχε η μονή Βατοπεδίου ήδη το 1018. Διάσπαρτες πληροφορίες για τα όσα συνέβησαν στο στιβαρό κτίσμα αντλούμε από της πηγές, αφού οι ανασκαφικές έρευνες δεν έχουν ολοκληρωθεί. Ξέρουμε ότι το 1379 φιλοξενήθηκε εδώ ο δεσπότης της Θεσσαλονίκης Ιωάννης Παλαιολόγος, ότι σε σεισμό του 1585 έπαθε μεγάλες ζημιές και το 1858 ήταν ακατοίκητος και ερημωμένος -μια εικόνα που άλλωστε αντίκριζε κανείς τότε σε όλη τη Χαλκιδική. Επίσης, πιθανότατα πυρπολήθηκε το 1821, αφού υπάρχουν μαρτυρίες ότι το 1858 ήταν σε κακή κατάσταση και ακατοίκητος.

Η σημερινή μορφή του πύργου προέκυψε μετά από την εκτεταμένη επισκευή και ανακατασκευή του που ακολούθησε. Το 1924, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, στους χώρους του μετοχίου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και ίδρυσαν την Ουρανούπολη. Με τον καιρό οικοδομήθηκαν κατοικίες που εντάχθηκαν σταδιακά σ’ ένα ενιαίο οικοδομικό σύνολο. Το 1928 ήρθε το ζεύγος Λοκ (Loch), η Τζόις και ο Σίντνεϊ, ως μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων. Εγκαταστάθηκαν στον πύργο και πρόσφεραν ουσιαστική βοήθεια στους πρόσφυγες και αργότερα στους σεισμοπαθείς.

ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΕΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ

Το κτίριο έχει να επιδείξει τουλάχιστον τρεις κύριες οικοδομικές-ιστορικές φάσεις. Η πρώτη, η βυζαντινή (11ος -12ος αιώνας), περιλαμβάνει το κάτω, πετρόκτιστο τμήμα, χωρίς τους δύο ορόφους. Σε επόμενη φάση, η οποία τοποθετείται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και πιθανότατα μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1585, κτίστηκαν ακόμα τρεις όροφοι, από τους οποίους σώζονται σήμερα οι δύο. Η τρίτη φάση περιλαμβάνει την εσωτερική ξυλεπένδυση του κτιρίου και τη στέγη που διασώζεται μέχρι σήμερα και συμπεριλήφθηκε στα έργα ανακατασκευής τα οποία ολοκληρώθηκαν το 1862. Ο εξωτερικός λοξός τοίχος αντιστήριξης (σκάρπα) προστέθηκε μετά την ανακατασκευή.

Στην ανατολική πλευρά του πύργου είναι προσκολλημένος ο μπαρμπακάς, δηλαδή ο οχυρός περίβολος, ο οποίος φαίνεται να είναι προσθήκη της πρώιμης Τουρκοκρατίας με μεταγενέστερες επισκευές. Οι σύγχρονοι χώροι ενδιαίτησης και αποθήκευσης στο εσωτερικό του μπαρμπακά οριοθετήθηκαν στα μέσα του 19ου αιώνα. Βορειοδυτικά του πύργου βρίσκεται το κτίριο του αρσανά, που κτίστηκε το 1865 μαζί με μια αποβάθρα η οποία δεν υπάρχει σήμερα. Αποτελείται από τον ημιυπόγειο χώρο φύλαξης της βάρκας του μετοχίου, τους αποθηκευτικούς χώρους στο ημιανώγειο, και το ανώγειο με το χαγιάτι. Υπήρχαν κι άλλα κτίρια: αποθήκες, αχυρώνες, ελαιουργείο, πηγάδια. Σήμερα σώζεται μόνο το χαλκαδιό και το κολληγάδικο.

ΟΙ LOCH

Η Αυστραλέζα συγγραφέας και δημοσιογράφος Joice NanKivell ταξίδεψε στην Ευρώπη για να καλύψει τα γεγονότα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου. Το 1919 παντρεύτηκε τον Σκωτσέζο δημοσιογράφο και συγγραφέα Sydney Loch και μαζί συνέχισαν να ταξιδεύουν και να διαμένουν σε διάφορες χώρες του κόσμου θέλοντας να προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια (ανήκαν στη θρησκευτική ομάδα των Κουάκερων, ή Χριστιανών Φίλων). Σ’ ένα από τα ταξίδια τους πήγαν στη Θεσσαλονίκη και στη συνέχεια έφτασαν ως την Ουρανούπολη. Το 1928 αποφάσισαν να εγκατασταθούν, αρχικά στο νησάκι της Αμμουλιανής και ύστερα στον πύργο του Προσφορίου, ο οποίος τους γοήτευσε.

Οι γεροντότεροι κάτοικοι της περιοχής τους θυμούνται ακόμη και λένε ιστορίες για τη «Μαντάμ» και για τον Sydney που βοήθησαν στις δύσκολες εποχές μετά από το σεισμό του 1932. Για το πώς έτρεχαν όλες τις ώρες της ημέρας να μοιράσουν φάρμακα στους πρόσφυγες και τις νύχτες έπαιρναν τα φαναράκια τους και επισκέπτονταν τα σπίτια των ανθρώπων που είχαν ανάγκη. Η μεγάλη τους συμβολή ήταν στο θέμα των υφαντών, καθώς ο Loch έκανε σχέδια με βάση μοτίβα από τοιχογραφίες του Αγίου Ορους και περσικά χαλιά και η Joice έδειξε στις γυναίκες των Μικρασιατών προσφύγων, που ήταν ήδη έμπειρες στην ύφανση, πώς να βάφουν το μαλλί με φυσικά χρώματα. Και οι δυο πέθαναν στην Ουρανούπολη, ο Sydney το 1954 και η Joice το 1982, στα 95 της χρόνια.