Μονή Κουτλουμουσίου

Βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση από τις Καρυές. Παρόλο που ένα πλαστογραφημένο χειρόγραφο στο αρχείο της μονής ισχυρίζεται ότι ιδρύθηκε από τον Αλέξιο Α’ Κομνηνό,  έχουμε την πρώτη γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξή της σε έγγραφο του 1169 που υπογράφεται από τον ηγούμενό της. Η μονή Κουτλουμουσίου, ή Κουτουλμουσίου, ακολούθησε τη μοίρα κι άλλων αγιορείτικων μοναστηριών, λεηλατήθηκε από τις πειρατικές επιδρομές των  Καταλανών τον 14ο αιώνα, και υπέστη το 1859 και 1870 τις συνέπειες καταστροφικών πυρκαγιών.

Ο θρύλος μας διασώζει ότι πήρε το όνομά της από το πατρωνυμικό του επανιδρυτή της  Κωνσταντίνου, γιου του Σελτζούκου πρίγκηπα Αζζεδίν Κουτλουμούς, που βαπτίστηκε χριστιανός και αποσύρθηκε στο Ορος. Το φτωχό και μικρό μοναστήρι μέχρι τον 14ο αιώνα δέχθηκε 40 μοναχούς και απέκτησε σημαντική περιουσία κοντά στις Σέρρες, τη Χαλκιδική και τη Βλαχία. Εφθασε στην ακμή του επί εποχής του ηγουμένου Χαρίτωνα (1362-1381) ο οποίος προσήλκυσε την προστασία των ηγεμόνων της Βλαχίας. Επίσης, είχε δεχτεί κατά καιρούς γενναίες οικονομικές χορηγίες από τον Ανδρόνικο Β΄ Παλαιολόγο και τη Θεοδώρα Καντακουζηνή. Ιστορείται ότι ο ηγούμενος Χαρίτων το 1371 αναγκάστηκε σαν παραχώρηση προς τους μοναχούς από τη Βλαχία που ήρθαν στη μονή, να επιτρέψει το ιδιόρρυθμο καθεστώς  μοναχικής άσκησης που διήρκεσε μέχρι το 1856.

Σταθμός στην ιστορία του Κουτλουμουσίου ήταν το 1428, όταν οι μοναχοί παρέλαβαν την εγκαταλειμμένη μονή του Αλυπίου. Τότε τα δυο μοναστήρια ενώθηκαν κάτω από την εξουσία ενός ηγουμένου. Το Καθολικό είναι από τα μικρότερα του Ορους, τιμάται στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα και  πρέπει να οικοδομήθηκε επί ηγουμενίας του μοναχού Χαρίτωνα. Διαθέτει τοιχογραφίες της κρητικής σχολής που ιστορήθηκαν το 1549, κι ένα περίτεχνο επίχρυσο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 19ου αιώνα.

Το μοναστήρι έχει συνολικά 13 παρεκκλήσια και απ' αυτό εξαρτάται η Σκήτη του Αγίου Παντελεήμονα (1785). Το 1842 στο Κουτλουμουσιανό Κελλί του Τιμίου Προδρόμου εγκαταστάθηκε η περίφημη Αθωνιάδα Σχολή, η οποία λειτούργησε εκεί μέχρι το 1930. Πολύτιμη παρακαταθήκη για το μοναχικό κοινόβιο είναι τα ιερά λείψανα που της δώρισε, σύμφωνα με την παράδοση, ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός: Το άφθορο πόδι της Θεομήτορος Αννας, το χέρι του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, η κάρα του Αγίου Αλυπίου, τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου κ.ά. Η έκτη στην ιεραρχία και δωδέκατη στην αρχαιότητα αγιορείτικη μονή, θησαυρίζει στην βιβλιοθήκη της  750 χειρόγραφους κώδικες και περί τα 5.000 βιβλία.

Κείμενο: Δρ. Αντώνιος Γ. Δικαίος/ Θεολόγος - Περιβαλλοντολόγος.