Αριστοτέλης & Πλάτωνας

Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, μέσα από τον τρόπο σύλληψης του σκοπού και του αντικειμένου της φιλοσοφίας, αποτέλεσαν δύο ιδιαίτερα σημαντικά πρότυπα και από τον 4ο αιώνα π.Χ. μέχρι σήμερα επηρέασαν και επηρεάζουν τους μεταγενέστερους φιλοσόφους και επιστήμονες. Χαρακτηριστικό είναι ότι η διδασκαλία τους διαπέρασε σε βάθος τη δυτική φιλοσοφική και επιστημονική σκέψη μέχρι και την Επιστημονική Επανάσταση του 17ου αιώνα.

Ο Πλάτωνας ήταν αριστοκράτης, γόνος παλιάς, επιφανούς οικογένειας βασιλέων και νομοθετών και σκοπός της φιλοσοφίας του ήταν η ηθική και πολιτική αναγέννηση της κοινωνίας. Αντίθετα, ο Αριστοτέλης καταγόταν από μια αρκετά πλούσια οικογένεια της Μακεδονίας και ως ξένος δεν είχε δικαίωμα να συμμετάσχει άμεσα στην πολιτική ζωή της Αθήνας. Ετσι γι’ αυτόν η φιλοσοφία ήταν αυτοσκοπός και εξυπηρετούσε απλώς την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου για γνώση. Γίνεται, λοιπόν, σαφές ότι οι δύο μεγάλοι φιλόσοφοι αντιλαμβάνονταν διαφορετικά το αντικείμενο της φιλοσοφίας.

Για τον Πλάτωνα η φιλοσοφική θεωρία ξεχωρίζει από την εμπειρική γνώση και, αν στραφεί στα δικά της αντικείμενα, τις ιδέες, θα επιτευχθεί η ηθικοπολιτική αναγέννηση. Για τον Αριστοτέλη σκοπός της φιλοσοφίας δεν είναι η σύλληψη ενός ιδεώδους κόσμου, καθώς πιστεύει μόνο στον κόσμο της καθημερινής εμπειρίας που είναι πολύπλοκος και η επιστήμη οφείλει να τον περιγράψει. Δέχεται μόνο μία πραγματικότητα, των καθέκαστον ουσιών -δηλαδή των ανθρώπων, των ζώων, των φυτών, των άστρων και της θεότητας-, την οποία αντιλαμβάνεται κανείς με τις αισθήσεις του.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η πραγματικότητα αποτελείται από γένη, καθένα από τα οποία είναι αντικείμενο μιας επιστήμης κι έχει τις δικές του αρχές. Υποστηρίζει, δηλαδή, την αυτονομία και την ανεξαρτησία των επιστημών, αντίθετα από το πυραμιδικό πρότυπο του Πλάτωνα, σύμφωνα με το οποίο όλες οι επιστήμες εξαρτώνται από τη φιλοσοφία, και την απαγωγική διάταξη της γνώσης που εκείνος έχει προτείνει. Ο Αριστοτέλης διακρίνει την ουσία από την ύπαρξη, τη μορφή από την ύλη και συνδέει την αλήθεια με τη σκέψη. Υποστηρίζει ότι η αλήθεια είναι μια λογική συνοχή που υπάγεται στην κρίση και στη συμφωνία μεταξύ των εννοιών -η αποκάλυψη του είναι. Προβληματίζεται επίσης για το τι είναι το ον και επιχειρεί να εξηγήσει το θέμα της ατομικότητας.

Βασικά στοιχεία της επιστήμης είναι, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η απόδειξη που συνδέεται με τους γλωσσικούς κανόνες δόμησης του συλλογισμού. Οι αποδείξεις στηρίζονται σε προκείμενες αρχές και αίτια που επαληθεύονται με την εμπειρία. Ωστόσο, η εμπειρία δεν έχει σχέση με το πείραμα, αλλά στηρίζεται στην αισθητηριακή παρατήρηση και δηλώνει την πραγματικότητα και την αλήθεια για τη φύση του κόσμου. Σκοπός της επιστήμης δεν είναι η διατύπωση γενικών νόμων, αλλά η διείσδυση στη δομή όλων των όντων.