Μονή Παντοκράτορος

Στη βορειοδυτική πλευρά της Αθωνικής χερσονήσου, δίπλα στη θάλασσα βρίσκεται η μονή Παντοκράτορος, ανάμεσα σε αυτές του Βατοπεδίου και των Ιβήρων. Ιδρυτές της θεωρούνται ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός  και ο βυζαντινός μέγας στρατοπεδάρχης Αλέξιος Στρατηγόπουλος, μαζί με τον αδελφό του μέγα πριμηκύριο Ιωάννη (γύρω στα 1350).  Παρόλα αυτά δεν αναφέρεται στις πηγές παρά μόνο στα μέσα του 14ου αιώνα. Στο μουσείο του Ερµιτάζ, στην Πετρούπολη, εκτίθεται η τεράστια εικόνα του Παντοκράτορος Χριστού που αφιερώθηκε από τα αδέλφια στο μοναστήρι.

Το 1394 η μονή καταστράφηκε από πυρκαγιά και αναστηλώθηκε με τη χορηγία του αυτοκράτορα Μανουήλ Β’. Την ίδια κακή τύχη είχε το 1773 και το 1948 όταν υπέστη καταστρεπτικές πυρκαγιές, αλλά κατάφερε να ανακάμψει. Η περιουσία της εκτεινόταν στη Θάσο, τη Λήμνο, τη Χαλκιδική και σ’ ένα μετόχι κοντά στις Σέρρες. Κατά την τουρκοκρατία δέχθηκε την οικονομική ενίσχυση των  ηγεμόνων των παραδουνάβιων περιοχών, αλλά και αυτής ακόμα της Μεγάλης Αικατερίνης.

Στην ανατολική πλευρά του πρόπυλου της εισόδου της μονής υπάρχει κρήνη με την καρκινική επιγραφή: «ΕΥ Ω ΠΑΓΑ ΣΩΜΑ ΝΟΟΝ ΑΜ'ΩΣ ΑΓΑΠΩ ΥΕ» (Καλή μου πηγή, το σώμα και συνάμα το νου, καθώς επιθυμώ, δρόσιζέ τα). Το Καθολικό  είναι αφιερωμένο στη Μεταµόρφωση του Σωτήρος και είναι σύγχρονο με την εποχή ανέγερσης της μονής. Αγιογραφήθηκε στο τρίτο τέταρτο του 14ου αιώνα και επιζωγραφήθηκε το 1854  από τον Ματθαίο Ιωάννη, με καταγωγή από τη Νάουσα. Το  τέμπλο θεωρείται από τα παλαιότερα του Αγίου Ορους. Στο ναό υπάρχει η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Γερόντισσας. Η Τράπεζα κτίστηκε το 1741 και ανιστορήθηκε το 1742, ενώ το κωδωνοστάσιο είναι του 19ου αιώνα.

Στις Καρυές το μοναστήρι έχει μετόχι που είναι γνωστό ως κελί «του Ραβδούχου». Αποτελεί εξάρτημά του από την εποχή των κτητόρων του το 1357. Σήμερα από το παλιό μοναστηράκι σώζονται ο ναός και ο πύργος τον οποίο προσάρτησαν οι δύο κτήτορες αδελφοί το 1357. Στο μοναστήρι φυλάσσονται αρκετά λείψανα αγίων όπως του Θεοδώρου του Στρατηλάτου, των Αγίων Κοσµά και ∆αµιανού κι ένα κομμάτι της ασπίδας του Αγίου Μερκουρίου. Η βιβλιοθήκη αριθμεί περίπου 350 χειρόγραφους κώδικες και περί τα 3,500 βιβλία. Διάσημο είναι ένα μεγαλογράμματο Ψαλτήρι του 9ου αιώνα. Διαθέτει πολλά ελληνικά και τουρκικά έγγραφα μεταξύ των οποίων κι ένα βλαχικό του 17ου αιώνα. Από τη μονή  εξαρτάται και η Σκήτη του Προφήτη Ηλία η οποία ιδρύθηκε το 1759 από τον Ρώσο μοναχό Παϊσιο.

Κείμενο: Δρ. Αντώνιος Γ. Δικαίος/ Θεολόγος - Περιβαλλοντολόγος.