Μονή Ιβήρων

Η Γεωργιανή (Ιβηρική) μονή  βρίσκεται σ’ έναν μικρό όρμο στη βορειοανατολική πλευρά της χερσονήσου του Αθωνα, 4 χλμ. από τις Καρυές. Κατατάσσεται τρίτο στην ιεραρχία και την αρχαιότητα της μοναστικής πολιτείας. Ο κτήτοράς της, άρχοντας Ιωάννης Τορνίκιος από την Ιβηρία, την ίδρυσε μεταξύ 979-80 με τα λάφυρα που απεκόμισε ύστερα από την νίκη του επί του επαναστάτη Βάρδα Σκληρού. Ανάμεσα στο 1010 και το 1020 ονομαζόταν μονή των Ιβήρων, ή του Ευθυμίου, εξαιτίας ενός ίβηρα μοναχού που προηγούμενα μόναζε στη Μεγίστη Λαύρα.

Στα πρώτα χρόνια της ζωής του μοναστηριού λειτουργούσε εργαστήριο αντιγραφής χειρογράφων στη γεωργιανή γλώσσα. Οι Ιβηρες μοναχοί, που αποτελούσαν τη μειοψηφία του κοινοβίου έμειναν μέχρι το 1357, όταν αυτό περιήλθε σε έλληνες μοναχούς. Η παράδοση της καταγωγής του, όμως, διατηρείται ζωντανή με τους μοναχούς να υπολογίζουν την ώρα με το Χαλδαϊκό σύστημα που έχει ως βάση την ανατολή του ήλιου.  Επανειλημμένα  κουρσεύτηκε από τους Αραβες και τους Καταλανούς και ανακατασκευάστηκε στα τέλη του 16ου αιώνα με την ενίσχυση Γεωργιανών και Ρουμάνων ηγεμόνων. Τραγικό γεγονός είναι η μερική καταστροφή από πυρκαγιά το 1865.

Το Καθολικό έχει δεχτεί πολυάριθμες ανακαινίσεις και μετατροπές. Κτίστηκε το 980-83 από τον Ιβηρα Γεώργιο Βαρασβατζέ. Οι τοιχογραφίες του αποδίδονται στον Θεοφάνη Στρελίτζα. Αφιερωμένο στη Θεοτόκο, θεωρείται από τα αρχαιότερα σωζόμενα κτήρια του Αθωνα. Στο παρεκκλήσι της Πορταϊτισσας ο προσκυνητής δέχεται την ευλογία της φημισμένης εικόνας της Παναγίας, δίπλα στην οποία στέκεται διαρκώς ένας μοναχός που αποκαλείται «προσμονάριος». Στον αρσανά, το λιμάνι της μονής, ορθώνεται σε ύψος 22,5 μ. ένας από τους αρχαιότερους αγιορείτικους πύργους.

Το μοναστήρι ανάμεσα σε άλλα διασώζει το παλαιότερη, ίσως, γραπτή καταγραφή δημοτικού τραγουδιού του 15ου αιώνα, μικρογραφημένα Ευαγγέλια, 2,000 χειρόγραφα, κώδικες από περγαμηνή και πολλές εκατοντάδες αρχέτυπα και παλαίτυπα βιβλία. Ανάμεσά τους ο περίφημος εικονογραφημένος κώδικας του 12ου με τον βίο των Βαρλαάμ και Ιωάσαφ.

Στα κειμήλιά της περιλαμβάνονται ο μανδύας του Γρηγορίου Ε', ο αυτοκρατορικός σάκκος του Ιωάννη Τσιμισκή και η αριστουργηματική επτάφωτη λυχνία σε σχήμα λεμονόδεντρου. Το αρχειοφυλάκιο αποτελεί για τους ερευνητές πολυτιμότατη πηγή πληροφοριών για την βυζαντινή τοπογραφία και προσωπογραφία της Μακεδονίας.

Κείμενο: Δρ. Αντώνιος Γ. Δικαίος/ Θεολόγος - Περιβαλλοντολόγος.