Μονή Φιλοθέου

Βρίσκεται στη βορειανατολική πλευρά της Αθωνικής χερσονήσου, σε απόσταση περίπου δυόμισι ωρών από τις Καρυές. Είναι κτισμένη σε υψόμετρο 316 μ. και γειτνιάζει με την Ιβήρων. Σύμφωνα με μια παράδοση του 18ου αιώνα ιδρύθηκε από τον Φιλόθεο, μαθητή του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη πριν το 972. Σε ένα χαμένο χειρόγραφο του 19ου αιώνα, το οποίο είχε δημοσιεύσει ο βυζαντινολόγος Πορφύριος Ουσπένσκι, γίνεται αναφορά της ύπαρξης του μοναστηριού το 992.

Τα ιστορικά δεδομένα μιλούν για την οικοδόμησή κτιριακών εγκαταστάσεων από τον  αυτοκράτορα Νικηφόρο Βοτανειάτη (1078-1081). Η ενίσχυση του μοναστηριού συνεχίστηκε το 1284 από τον Ανδρόνικο Παλαιολόγο, εποχή κατά την οποία ο ηγούμενός του ορίστηκε πνευματικός του Παλατιού. Τα αρχεία μνημονεύουν την υποστήριξη αξιωματούχων της αυτοκρατορίας όπως οι γονείς της Θεοδώρας Παλαιολογίνας Φιλανθρωπινής, του θείου του Ανδρόνικου Β’, καθώς και του πρωτοβεστιάριου Ανδρόνικου Παλαιολόγου.

Η ιδιοκτησία της μονής μεγάλωσε με εκτάσεις στην κοιλάδα του Στρυμώνα και στη Λήμνο. Από το 1346 η αδελφότητα της μονής είχε την υποστήριξη των σέρβων ηγεμόνων. Γύρω στα 1500 ο Γεωργιανός ηγεμόνας Λεόντιος χρηματοδότησε έργα επέκτασης και ανακαίνισης. Στα μέσα του 14ου αιώνα εγκαταστάθηκαν κάποιοι σέρβοι μοναχοί και τον 15ο αιώνα η μονή έγινε ιδιόρρυθμη. Σταθμός στην ιστορία της είναι η  πυρκαγιά που ξέσπασε το 1871 και κατέστρεψε ένα μέρος των κτισμάτων της.

Το 1746  ανοικοδομήθηκε το Καθολικό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου πάνω σε παλαιότερα θεμέλια. Στις δαπάνες του έργου συνέβαλε με ετήσια χορηγία υπέρ της μονής, ο ηγεμόνας της Βλαχίας Γκίκας. Οι τοιχογραφίες του κυρίως ναού είναι του 1752 και το δάπεδό της είναι καλυμμένο με μάρμαρο. Η λιτή και ο έξω νάρθηκας αγιογραφήθηκαν το 1765. Σε προσκυνητάρι υπάρχει η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας. Η παράδοση τη συναριθμεί ανάμεσα στις 70 εικόνες που ζωγράφισε ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Σύμφωνα με μια νεότερη παράδοση οι μοναχοί υποστήριζαν ότι η μονή κατέχει πολύτιμα κειμήλια, όπως ένα καρφί από τη Σταύρωση του Χριστού που ήταν αφιέρωμα του Ανδρόνικου Γ’.  Τον 14ο αιώνα εδώ λειτουργούσε εργαστήριο αντιγραφής χειρογράφων.

Κείμενο: Δρ. Αντώνιος Γ. Δικαίος/ Θεολόγος - Περιβαλλοντολόγος.