Ιστορικό-Λαογραφικό μουσείο Αρναίας

Το Ιστορικό και Λαογραφικό μουσείο βρίσκεται σε ένα πετρόκτιστο, στενό δρομάκι κοντά στην κεντρική πλατεία της Αρναίας και εντάσσεται στο ιστορικό κέντρο του οικισμού. Στεγάζεται στο αρχοντικό Ιατρού, ή Γιατράδικο, ένα από τα ωραιότερα κτίσματα του οικισμού και το παλαιότερο της Χαλκιδικής. Χρονολογείται πιθανώς στο β΄ μισό του 18ου αιώνα, ή στις αρχές του 19ου. Το κτίριο ανήκε στον Κωνσταντίνο Κατσάγγελο και στέγαζε τη λαογραφική συλλογή, η οποία είχε τοποθετηθεί από τον Πολιτιστικό και Εκπαιδευτικό Σύλλογο Αρναίας. Λειτουργεί ως μουσείο από το καλοκαίρι του 1999 και σήμερα ανήκει στον Δήμο Αριστοτέλη.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ

Το αρχοντικό είναι από τα καλύτερα διατηρημένα και εντυπωσιακότερα αρχιτεκτονήματα της Αρναίας, πιθανώς έργο μαστόρων που ήρθαν από την Ηπειρο. Αποτελεί ένα ιδιόμορφο κτίσμα, κατασκευασμένο σε οικόπεδο με έντονη κλίση. Από μορφολογική άποψη εντάσσεται στο είδος των παραδοσιακών σπιτιών της Αρναίας με την πυκνή δόμηση και τις ποικίλες μορφές των εξωτερικών και εσωτερικών δομικών στοιχείων.

Είναι ένα λιτό και αυστηρό διώροφο κτίριο ως προς την κατασκευή και την οργάνωσή του. Η κάτοψή του είναι σε σχήμα Π. Το ισόγειο αποτελείται από δύο χώρους: έναν χωρίς παράθυρα που προφανώς λειτουργούσε ως στάβλος, κι έναν δεύτερο χώρο, δεξιά της εισόδου με αυτόνομη είσοδο, ο οποίος επικοινωνούσε μέσω εσωτερικής σκάλας με τον δεύτερο όροφο. Το ΒΔ αυτό τμήμα του έχει την μορφή πύργου με μικρά ανοίγματα στον όροφο και μικρά κτιστά τόξα στη στάθμη του ορόφου.

Ο δεύτερος όροφος περιελάμβανε δυο δωμάτια και το χαρακτηριστικό στοιχείο δόμησης της τοπικής αρχιτεκτονικής, το χαγιάτι (στεγασμένος εξώστης), που διατρέχει κατά μήκος την κύρια όψη και στηρίζεται σε ξύλινες αντιρρίδες. Το χαγιάτι αποτελούσε τον πυρήνα της κατοικίας. Ηταν χώρος συγκέντρωσης, χώρος υποδοχής και καλοκαιρινής διαμονής. Παράλληλα, κάλυπτε τις οικιακές δραστηριότητες. Οι ξυλοκατασκευές του ανωγείου είναι ιδιαίτερα επιμελημένες με ανάγλυφες λεπτομέρειες, ένα ακόμη στοιχείο που μαρτυρά ότι ήταν σπίτι ευκατάστατης οικογένειας της Αρναίας.

Το «Γιατράδικο» αποτελεί ένα εξαίσιο δείγμα της τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Χαρακτηρίστηκε από τη Μελίνα Μερκούρη, όταν ήταν υπουργός Πολιτισμού, ως «έργο τέχνης» και στολίδι της περιοχής. Εγκρίθηκε με υπουργική απόφαση η επισκευή του (ΦΕΚ 866/τβ΄/2.11.82), κάνοντας μ' αυτό τον τρόπο επιτακτική την ανάγκη να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για τη διατήρηση αυτών των ιστορικών κτιρίων της Αρναίας.

ΤΑ ΕΚΘΕΜΑΤΑ

Η ανάγκη να ιδρυθεί και να λειτουργήσει Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο στην Αρναία με σκοπό αφενός να διασωθεί και αφετέρου να διαδοθεί ο πολιτιστικός της πλούτος συνάντησε την θερμή και άμεση υποδοχή της τοπικής κοινωνίας. Η αντίδραση αυτή εκδηλώθηκε ταχύτατα με την προσφορά αντικειμένων της λαογραφικής παράδοσης από ήδη υπάρχουσες συλλογές, αλλά και μεμονωμένα.

Οι κάτοικοι της περιοχής, οι οποίοι είναι και οι μοναδικοί δωρητές των εκθεμάτων, κατέθεσαν στο μουσείο πολύτιμα και σπάνια αντικείμενα, οικογενειακά κειμήλια, αντικείμενα του καθημερινού υλικού βίου, όπως κτηνοτροφικά, γεωργικά και μελισσοκομικά εργαλεία, και πλήθος άλλων αντικειμένων της ιστορικής και λαογραφικής παράδοσης του τόπου.

Από καθαρά εκθεσιακή όψη, το Ιστορικό και Λαογραφικό μουσείο της Αρναίας δεν είναι περίπλοκο. Αντιθέτως, διακρίνεται σε αυτό μια συνοπτική και σφαιρική εικόνα της πορείας του ιστορικού και λαογραφικού υλικού κόσμου του οικισμού μέσα στον χρόνο. Τα εκθέματα είναι τοποθετημένα σε προθήκες των τοίχων του αρχοντικού και παρουσιάζονται σε δώδεκα μικρές και ευδιάκριτες θεματικές ενότητες με νοηματική συνοχή στο ισόγειο και στον όροφο που επιτρέπουν στον επισκέπτη του μουσείου να έχει μια ολοκληρωμένη θέαση χωρίς να του δημιουργείται η αίσθηση του περιορισμένου και ασφυκτικά  γεμάτου εκθεσιακού χώρου.

ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Οι θεματικές ενότητες περιλαμβάνουν αντικείμενα της καθημερινότητας των ανθρώπων.

• Στο ισόγειο υπάρχει έκθεση αγροτικών εργαλείων (σπορά, θέρισμα, αλώνισμα), εξοπλισμού και σκευών για την παρασκευή του ψωμιού (μυλόπετρες, σκάφες ζυμώματος, σφραγίδες ψωμιού, κ.α.), ειδών μελισσοκομικής (κυψέλες, τελάρα, εξολκέας με τον οποίο έβγαζαν το μέλι κ.α.), εξοπλισμού ξυλουργικής και οικοδομικής (καλούπια για κεραμίδια, λίμες, σφυριά, κ.α.).
• Στον ημιώροφο υπάρχουν εργαλεία επεξεργασίας ξύλου, εργαλεία υποδηματοποιών, είδη παρασκευής του καφέ (καβουρνιστήρι, μύλος αλέσματος του καφέ, ποτήρια, παλαιοί δίσκοι σερβιρίσματος, είδη παλαιού παραδοσιακού καφενείου, κ.α.) αλλά και το πρώτο ραδιόφωνο που ήρθε το 1941 στο χωριό.
• Στον όροφο υπάρχουν ενότητες με τον υφαντουργικό εξοπλισμό (αργαλειός, ηλακάτη, αδράχτια, ανέμη, ξαντικές μηχανές, κ.α.), εργαλεία και είδη καθημερινής οικιακής χρήσης (μαγειρικά σκεύη, δοχεία μεταφοράς και αποθήκευσης υγρών, καζάνια, μαγκάλια, σκάφες πλυσίματος, κ.α.), καθώς και εξαιρετικού ενδιαφέροντος πυροσβεστική αντλία 200 ετών που βασίζεται στην πυροσβεστική αντλία που εφευρέθηκε από τον Κτεσίμπιο (285-220 π.Χ.).
• Παράλληλα, μεγάλη έμφαση έχει δοθεί και στο φωτογραφικό υλικό από τη ζωή του χωριού στο παρελθόν, το οποίο κοσμεί κάθε γωνιά του μουσείου.
• Στο ψηλότερο δωμάτιο του αρχοντικού υπάρχει, επίσης, μια αίθουσα διαμορφωμένη σε παλιό οντά με όλα τα έπιπλα και τα αντικείμενα που υπήρχαν σε τέτοια δωμάτια στα παραδοσιακά σπίτια της Αρναίας. Τέλος υπάρχει δυνατότητα προβολής ταινιών για την ιστορία του τόπου και χώρος διεξαγωγής εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

Κείμενο της αρχαιολόγου Αθηνάς Μαραθιανού

Info

Πληροφορίες στο τηλ.: +30 23723 50100