Μονή Σταυρονικήτα

Βρίσκεται  στη βορειοανατολική πλευρά του Αθωνα ανάμεσα στη μονές Ιβήρων και Παντοκράτορος. Θεμελιωμένο πάνω σε ένα μεγάλο απόκρημνο βράχο με θέα στον Στρυμωνικό κόλπο, ήκμασε κυρίως τα μεταβυζαντινά χρόνια. Παρόλο που είναι το μικρότερο σε μέγεθος μοναστήρι του Ορους, ο φρουριακός χαρακτήρας  του, με τον αμυντικό πύργο και τους τοξωτούς πεσσούς του υδραγωγείου, συνθέτουν ένα εντυπωσιακό αρχιτεκτονικό σύνολο. Το υδραγωγείο κατασκευάστηκε με δαπάνες του ηγεμόνα της Βλαχίας Σερμπάν Καντακουζηνού (1679-1688).

Οι απαρχές της σύστασής του τοποθετούνται μεταξύ του 10ου και 11ου αιώνα. Η παράδοση άλλοτε μιλά για τον κτήτορά της, κάποιον Νικήτα ή Σταυρονικήτα Νικηφόρο, αξιωματικό του Τσιµισκή, ή λέει ότι κοντά της κάποτε υπήρχαν οι σκήτες του Σταυρού και του Νικήτα. Πάντως η πρώτη αναφορά στη μονή αυτή γίνεται σε έγγραφο του 1013. Τον 13ο αιώνα υπέστη καταστροφές από πειρατικές επιδρομές, εγκαταλήφθηκε από την μοναχική αδελφότητα, και το 1287 περιήλθε στη δικαιοδοσία του Κουτλουμουσίου. Το 1533 ο Γρηγόριος από το μοναστήρι του Γηρομερίου, αγόρασε τη Σταυρονικήτα από τη Φιλοθέου και την ανέστησε.

Το Καθολικό  του 1541 αφιερωμένο στον Αγιο Νικόλαο, σχετίζεται μ’ έναν σημαντικό σταθμό στην ιστορία της,  όταν  ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Α΄ συνέβαλλε στην επαναλειτουργία της. Λόγω έλλειψης χώρου είναι το μοναδικό που δεν έχει το χαρακτηριστικό της αγιορείτικης ναοδομίας, τις πλάγιες ημικυκλικές κόγχες των δύο χορών των ψαλτών. Οι τοιχογραφίες, οι εικόνες από το τέμπλο και τα βημόθυρα, είναι του 1546. Αποτελούν εξαιρετικά δείγματα της τέχνης του Θεοφάνη Στρελίτζα από το Ηράκλειο της Κρήτης. Στη μονή υπάρχει και μια εξαιρετική ψηφιδωτή εικόνα του Αγίου Νικολάου του Στρειδά,  του 16ου αιώνα περίπου.

Κείμενο: Δρ. Αντώνιος Γ. Δικαίος/ Θεολόγος - Περιβαλλοντολόγος.