Μονή Αγίου Παύλου

Κοντά σ’ έναν μεγάλο χείμαρρο, στους πρόποδες του Αθωνα, στις νοτιοδυτικές ακτές της χερσονήσου,  βρίσκεται η μονή Αγίου Παύλου. Απέχει 20 λεπτά πεζοπορίας από τον αρσανά της και μιάμιση ώρα από την γειτονική μονή Διονυσίου. Ο χρόνος ίδρυσης καλύπτεται από την ομίχλη των θρύλων και των παραδόσεων. Οι μοναχοί αναγνωρίζουν ως κτήτορα τον Παύλο τον Ξηροποταµηνό που έφθασε εδώ μέχρι τα μέσα του 9ου αιώνα. Οι πηγές μαρτυρούν για την ύπαρξή της με το σημερινό της όνομα από το 1108. Απέκτησε τη  φρουριακή της μορφή με το τείχος, τις επάλξεις και τον ψηλό αμυντικό  πύργο, κατά το πέρασμα των αιώνων, διαμορφώνοντας με τον βραχώδη περίγυρο ένα αρμονικό αρχιτεκτονικό σύνολο. Υστερα από τις καταστροφικές επιδρομές που δέχτηκε τον 14ο αιώνα, ανασυγκροτήθηκε  γύρω στα 1360 από τους Σέρβους μοναχούς Γεράσιμο, Ραδώνια και Αντώνιο Πηγάση. Υποστηρίχτηκε οικονομικά τον 15ο αιώνα από τους Παλαιολόγους Ιωάννη Ζ΄ και Η΄ και τα αδέλφια Γκιούρ και Λάζαρο που ήταν σέρβοι ηγεμόνες.

Τον 18ο αιώνα παρήκμασε και στην Επανάσταση σχεδόν ερήμωσε. Μεταξύ 1816-1820 ο μοναχός Ανθιμος Κομνηνός από τη Συλημβρία, ηγούμενος των μετοχίων της μονής στη Ρουμανία και φίλος του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’, διπλασίασε το οικοδομικό συγκρότημα,  θεμελίωσε το νέο καθολικό και δώρισε στο μοναστήρι κτήματα στην Κασσάνδρα και τη Θάσο. Το τελευταίο καταστροφικό γεγονός στη σύγχρονη ιστορία του είναι η πυρκαγιά του 1902 και η πλημμύρα του 1911.

Το Καθολικό πανηγυρίζει την Υπαπαντή του Χριστού και, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ξεκίνησε να κτίζεται σε θεμέλια το 1839 για να ολοκληρωθεί το 1844, ανήμερα της εορτής του Αγίου Γεωργίου. Η τοιχοποιία είναι από μάρμαρο κι έχει 14 μαρμάρινες κολόνες με κιονόκρανα λαξευμένα στην Tεργέστη. Ο Iωάννης Λυρίτης από την Τήνο φιλοτέχνησε το 1901 το μαρμάρινο τέμπλο. Το καθολικό σήμερα δεν είναι αγιογραφημένο. Την προσοχή ελκύουν τα 6 μανουάλια από τη Βενετία και ο κεντρικός ορειχάλκινος πολυέλαιος που κατασκευάστηκε το 1669 στη Δρέσδη.

Ανάμεσα στο μοναστήρι και τον αρσανά του υπάρχει το προσκυνητάρι της Μάρως, της κόρης του Σέρβου ηγεμόνα Βράγκοβιτς που είχε παντρευτεί τον Σουλτάνο Μουράτ  Β΄. Σύμφωνα με την παράδοση, το 1470 με πλοίο η Μάρω μετέφερε και προσέφερε στη μονή τα τίμια δώρα των Μάγων προς τον νεογέννητο Χριστό. Οταν αποβιβάστηκε και ανηφόριζε προς το μοναστήρι, ακούστηκε μια φωνή που την καλούσε να σταματήσει τη πορεία της,  γιατί στο Ορος υπάρχει μια άλλη βασίλισσα, η Θεοτόκος.

Από τη μονή εξαρτάται η Νέα Σκήτη που είναι αφιερωμένη στο Γενέσιο της Θεοτόκου και στην οποία ασκήτεψε ο νικόδημος ο Αγιορείτης. Επίσης, εξουσιάζει τη σκήτη του Αγίου Δημητρίου, ή Λάκκου Σκήτη, στη βορειοανατολική πλευρά της χερσονήσου, μεταξύ της μονής και του πύργου του Μορφωνού που ανήκε στην αρχαία αδελφότητα των Αμαλφινών.

Κείμενο: Δρ. Αντώνιος Γ. Δικαίος/ Θεολόγος - Περιβαλλοντολόγος.