Μονή Εσφιγμένου

Για αιώνες τώρα βρέχεται από τα νερά του Στρυμωνικού κόλπου στη βορειοανατολικές ακτές της Αθωνικής χερσονήσου, σε απόσταση 3 χλμ. από το Χελανδάρι. Η ύπαρξή της χρονολογείται από τα τέλη του 10ου  αιώνα με την αναφορά ότι το 998 ήταν ηγούμενος ο Θεόδωρος. Γραπτή, επίσης, αναφορά για τη μονή έχουμε το 1045 στο Τυπικό του Κωνσταντίνου του Μονομάχου.

Το αρχικό της όνομα ήταν Εσφαγμένου, πιθανόν σε σχέση με τον Χριστό που ως Αμνός του Θεού θυσιάστηκε για τη σωτηρία του κόσμου. Ηκμασε  κατά τον 11ο αιώνα και κατείχε μεγάλη περιουσία στην Αθωνική χερσόνησο. Κατά την εποχή εκείνη στο μοναστήρι έβρισκαν στέγη αρμένιοι μοναχοί, μεταξύ των οποίων και κάποιος Θεόκτιστος που διετέλεσε ηγούμενος το 1030 και αργότερα «Πρώτος» στον Αθωνα. Το απόγειο της ευημερίας για την Εσφιγμένου υπήρξε ο 14ος αιώνας, όταν η αδελφότητα αριθμούσε 200 ψυχές και η περιουσία της ανερχόταν σε 1200 μόδιους (μέτρο όγκου για σιτηρά). Στα κελιά της ασκήτεψαν ο Αθανάσιος Α’, Πατριάρχης Κων/πολεως και ο Γρηγόριος ο Παλαμάς ως ηγούμενος (1335-36) που προσπάθησε να εισάγει τον ησυχασμό στο μοναστήρι.

Οι καλόγεροι της Εσφιγμένου αασκούσαν συστηματικά το εργόχειρο του ψαρά, χρησιμοποιώντας το παραδοσιακό «ταλιάνι» και το «θυνί». Η θάλασσα, όμως, έφερνε και τους Αγαρηνούς  πειρατές που λεηλάτησαν επανειλημμένα το μοναστήρι με αποκορύφωμα την πυρπόλησή του το 1534. Γενικά η ιστορία της μονής μετά την κατάληψη του Ορους από τους Οθωμανούς, παραμένει σκοτεινή. Στον αρσανά της όμως τον Μάιο του 1821 αποβιβάστηκε ο Εμμανουήλ Παπάς φέρνοντας το μήνυμα της Επανάστασης με επακόλουθο τη μετατροπή της σε τουρκικό στρατόπεδο μέχρι το 1832.

Η Ανάληψη του Χριστού τιμάται στο καθολικό που έχει 8 τρούλους. Ανοικοδομήθηκε  το 1808 και τα θυρανοίξια (εγκαίνια) έγιναν το 1811 με την παρουσία του  ευεργέτη της μονής,  Γρηγορίου  Ε'.  Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ναού είναι το κοιλόκυρτο ξυλόγλυπτο, επιχρυσωμένο, τέμπλο του 1813, αλλά και το παραπέτασμα στη Ωραία Πύλη που προέρχεται από την σκηνή εκστρατείας του Μεγάλου Ναπολέοντα.  Οι τοιχογραφίες ιστορήθηκαν το 1818 από τα χέρια των Βενιαμίν, Ζαχαρία και Μακάριου που κατάγονταν από το Γαλάτσι της Ρουμανίας.

Κείμενο: Δρ. Αντώνιος Γ. Δικαίος/ Θεολόγος - Περιβαλλοντολόγος.