Μονή Ξενοφώντος

Πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα μοναστικά καθιδρύματα του Αγίου Ορους. Ορθώνεται στο μέσο της δυτικής πλευράς του Αθωνα, ανάμεσα στις μονές Παντελεήμονος και Δοχειαρίου. Με την τελευταία η μονή Ξενοφώντας είχε κατά καιρούς διενέξεις σχετικά με περιουσιακά ζητήματα και την κατάταξή τους στην αθωνική ιεραρχία.

Παρόλο που η προφορική παράδοση τοποθετεί την ίδρυσή της τον 6ο αιώνα, εν τούτοις σύμφωνα με τις γραπτές μαρτυρίες η μονή εμφανίζεται  πριν το τέλος του 10ου αιώνα. Κτήτορα έχει τον Αγιο Ξενοφώντα, ο οποίος  και διετέλεσε ηγούμενος.  Αρχικά τιμούσε τη μνήμη του Αγίου Γεωργίου και είχε μικρές διαστάσεις. Το 1083 απέκτησε δεύτερο κτήτορα, όταν ο βυζαντινός δρουγγάριος (ναύαρχος) Στέφανος εκάρη μοναχός με το όνομα Συμεών, και επέκτεινε το μοναστηριακό συγκρότημα. Η παράλια θέση του, όμως, προκάλεσε το 1225 την καταστροφική επιδρομή Λατίνων πειρατών. Κατάφερε όμως να ανακάμψει στις αρχές του 14ου αιώνα, επί ηγουμενίας του Βαρλαάμ (1312-1325).

Από το 1425 εισήλθε σε μια σκοτεινή ιστορική περίοδο, κατά την οποία βρέθηκε υπό τον έλεγχο σλάβων μοναχών. Κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας στηρίχθηκε από τις δωρεές πιστών από τη Βλαχία, από τις  προσόδους της Σκήτης «Ρόμβας», αλλά και τα από τα εισοδήματα δύο χωριών που της είχαν αποδοθεί από Ρουμάνους ηγεμόνες. Διακατείχε, επίσης, περιουσιακά στοιχεία στη Θεσσαλονίκη, στη Χαλκιδική και στη Λήμνο. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της μονής Ξενοφώντος αποτελούν τα δύο Καθολικά που είναι αφιερωμένα στον Αγιο Γεώργιο. Το αρχαιότερο χρονολογείται από τον  11ο αιώνα και ο νάρθηκάς του εφάπτεται στην ανατολική πλευρά της Τράπεζας. Είναι από τα μικρότερα στο Ορος, με τοιχογραφίες της κρητικής σχολής του 1544 στον κυρίως ναό, που αποδίδονται στον αγιογράφο Αντώνιο.

Ο νάρθηκας ιστορείται το 1564 από τον Θεοφάνη που ζωγράφισε και τη μονή Σταυρονικήτα. Χαρακτηριστικό για την τεχνική της ξυλογλυπτικής του είναι το τέμπλο του 17ου αιώνα. Το νεότερο, πολύ μεγάλο, Καθολικό, στο βόρειο μέρος της αυλής, ολοκληρώθηκε το 1837. Εχει μαρμαρόγλυπτο τέμπλο από μάρμαρα της Τήνου και του Αθωνα.

Υπάρχουν 11 παρεκκλήσια, εκ των οποίων τα 3 είναι εικονογραφημένα.  Στο σκευοφυλάκιο, μεταξύ άλλων, υπάρχει  ανάγλυφο εικονίδιο της Μεταμορφώσεως του 13ου αιώνα σε στεατίτη λίθο και οι ψηφιδωτές εικόνες του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Δημητρίου που χρονολογούνται το δεύτερο μισό του 12ου αιώνα. Εξάρτημα του μοναστηριού είναι η σκήτη του Ευαγγελισμού που ιδρύθηκε το 1766 και στην οποία μονάζουν ασκητές που ασχολούνται με την αγιογραφία, τη βιβλιοδεσία και την ξυλογλυπτική.

Κείμενο: Δρ. Αντώνιος Γ. Δικαίος/ Θεολόγος - Περιβαλλοντολόγος.