Αρχαία Σάνη

Σύμφωνα με τις λιγοστές αρχαίες πηγές, στην ευρύτερη περιοχή των Νέων Ρόδων Χαλκιδικής τοποθετούνται τρεις σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι, η αρχαία Σάνη, αποικία των Ανδρίων, η διώρυγα που διάνοιξε ο Ξέρξης, με σκοπό να αποφύγει την επικίνδυνη θάλασσα του Αθωνα, κατά την εκστρατεία του στην Ελλάδα, και τέλος η αρχαία Ουρανούπολη (ή Ουρανόπολη), η οχυρωμένη πόλη που ίδρυσε ο Αλέξαρχος, αδελφός του Κάσσανδρου, στα τέλη του 4ου αιώνα π.X.

H αρχαιολογική έρευνα μέχρι το 1990 είχε εντοπίσει τη διώρυγα του Ξέρξη στο στενότερο σημείο της χερσονήσου, ανάμεσα στα Nέα Ρόδα και την Τρυπητή, λείψανα της οχύρωσης της αρχαίας Ουρανούπολης στην περιοχή των Νέων Πόδων, αλλά, μόνον ενδείξεις για τον εντοπισμό της αρχαίας Σάνης. Πράγματι, η αρχαία Σάνη, η αποικία των Ανδρίων στην ανατολική χερσόνησο της Χαλκιδικής, είναι μια ακόμη αρχαία πόλη της οποίας η ιστορία άρχισε να ξετυλίγεται τα τελευταία χρόνια μέσα από τις αρχαιολογικές ανασκαφές.

Οι γραπτές πηγές πού αναφέρονται στην παραπάνω πόλη είναι ελάχιστες. Αναφορές βρίσκουμε κυρίως στα έργα των ιστορικών Ηρόδοτου και Θουκυδίδη, και του γεωγράφου Στράβωνα. Από εκεί αντλούμε και τις πληροφορίες για τη θέση της πόλης και τον ρόλο της κατά τους Μηδικούς πολέμους και κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Οι δύο ιστορικοί μας έδωσαν πολύτιμες πληροφορίες για τον εντοπισμό της θέση της αρχαίας Σάνης. Και οι δύο αναφέρουν πώς ήταν κτισμένη επάνω στους χαμηλούς λόφους του ισθμού, του στενότερου σημείου, της Ακτής, όπως λεγόταν τότε η χερσόνησος του Αγίου Ορους. Η περαιτέρω πληροφορία του Θουκυδίδη πώς ήταν στραμμένη «ες το προς Εύβοιαν πέλαγος», δηλαδή στη δυτική πλευρά της χερσονήσου, από την αρχή προσανατόλισε την έρευνα στην περιοχή της Τρυπητής, δίπλα στο νότιο στόμιο της διώρυγας.

Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Η έρευνα πού διενεργήθηκε από τη ΙΣΤ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στο λόφο πού βρίσκεται στην Τρυπητή, αριστερά του δρόμου προς την Ουρανούπολη σε μικρή απόσταση από την παραλία, απέδωσε καρπούς και υπήρξαν πολλές ενδείξεις για ύπαρξη οικισμού στη συγκεκριμένη θέση. Τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με άλλα ευρήματα πού κατά καιρούς έχουν εντοπιστεί, μας οδηγούν στην υπόθεση πώς πιθανότατα η αρχαία Σάνη ήταν κτισμένη επάνω σ’ αυτό το λόφο.

Παρ’ όλο τον εντοπισμό της θέσης της, έχουμε ελάχιστα στοιχεία για την ιστορία της. Δεν γνωρίζουμε γιατί αποφάσισαν οι Ανδριοι να την ιδρύσουν, το πώς είχε οργανωθεί, και ποιά ήταν η πρώιμη ιστορία της. Πρώτες σαφείς μαρτυρίες έχουμε από την περίοδο των περσικών πολέμων, όταν η Σάνη αναγκάστηκε να υποταχτεί στους Πέρσες κατά τη διάρκεια της κατασκευής της διώρυγας του Ξέρξη και να συνεισφέρει με στρατό και πλοία.

Συνοψίζοντας όλες τις διαθέσιμες ιστορικές πληροφορίες και τα αρχαιολογικά δεδομένα, γνωρίζουμε ότι η Σάνη, ήταν αποικία των Ανδρίων στον Ισθμό της Ακτής στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. και βρίσκεται στην περιοχή της Τρυπητής. Εξετάζοντας τα κίνητρα πού ώθησαν τους Ανδρίους να ιδρύσουν και τρίτη αποικία μετά την Ακανθο και τα Στάγειρα, στην ίδια περιοχή, καταλήγουμε στη θεωρία ότι πιθανόν να ιδρύθηκε πρώτα η Σάνη και αργότερα η Ακανθος, για να βρίσκεται πιο κοντά στην περιοχή με τα μεταλλεία. Ή ότι κτίστηκε η Σάνη στη συγκεκριμένη περιοχή για να υπάρχει θαλάσσια επικοινωνία με το νότο, εφόσον η θέση της στη δυτική πλευρά της Ακτής έδινε άμεση επικοινωνία με τη μητρόπολη και άλλα κέντρα της εποχής, αποφεύγοντας τον επικίνδυνο περίπλου της Ακτής.

Η ΕΚΘΕΣΗ

Το μεγαλύτερο τμήμα της κύριας αίθουσας του αρχαιολογικού μουσείου Πολυγύρου καταλαμβάνει η έκθεση για τις τρεις αποικίες της Ανδρου στη Χαλκιδική. Από το εκτεταμένο νεκροταφείο της Ακάνθου παρουσιάζονται χαρακτηριστικά σύνολα κτερισμάτων από την αρχαϊκή ως και την ελληνιστική εποχή. Από την αρχαία Σάνη εκτίθενται τα τρία πήλινα ακρωτήρια του ναού του Απόλλωνα που βρισκόταν στη χώρα της αποικίας. Πρόκειται για τις τρεις Νίκες με γραπτή διακόσμηση, δύο σε όρθια στάση και μια σε «εν γούνασι δρόμου» στάση (δηλαδή μετωπικό κεφάλι και κορμός, και πόδια με κεκαμμένα γόνατα σε πλάγια όψη), που χρονολογούνται στην όψιμη αρχαϊκή εποχή.

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

Η αρχαιολόγος της 16ης Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, κα Μπετίνα Τσιγαρίδα, η οποία έχει αφιερώσει πολλά χρόνια από την επαγγελματική της δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή της Χαλκιδικής, έχει ασχοληθεί με το θέμα της Σάνης και μας δίνει πολύτιμα στοιχεία για το ναό του Απόλλωνα. Μας πληροφορεί ότι το ιερό ιδρύθηκε από τους κατοίκους προς τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., πιθανότατα του Απόλλωνα, έξω από την κυρίως πόλη. Σήμερα έχει εντοπιστεί ο ναΐσκος και η έρευνα συνεχίζεται. Στο κτίριο υπάρχει έντονη κορινθιακή επιρροή, που υποδηλώνει στενές σχέσεις με την Κόρινθο η οποία ήταν μεγάλο εμπορικό και καλλιτεχνικό κέντρο της εποχής. Η ίδρυση αυτού του κτιρίου με τον εξαιρετικό διάκοσμο (παρόμοιος συναντάται μόνον στα μεγάλα Ιερά της Νότιας Ελλάδας), υποδηλώνει τη σημασία του ιερού στην περιοχή, υψηλό πολιτιστικό και βιοτικό επίπεδο, καθώς και οικονομική ακμή της πόλης κατά τις τελευταίες δεκαετίες τού 6ου αιώνα, λίγα χρόνια πριν από τον ερχομό των Περσικών εκστρατευτικών σωμάτων.

Μέχρι στιγμής δεν έχουν βρεθεί στοιχεία για τη χρήση του ιερού κατά τον 6ο αιώνα, ενώ μια αποσπασματική επιγραφή του 5ου αιώνα π.Χ. γραμμένη στοιχηδόν σε ιωνικό αλφάβητο που βρέθηκε στην περιοχή του ιερού, επιβεβαιώνει την ύπαρξή του κατά την εποχή αυτή. Ελάχιστες λέξεις της επιγραφής διακρίνονται, οι χαρακτηριστικές όμως λέξεις, ιερό, δημοσία και μέσος υποδηλώνουν πως η επιγραφή πρέπει να ήταν όρος, δήλωνε δηλαδή τα όρια τού ιερού. Δεν είναι γνωστό αν ο ναΐσκος καταστράφηκε ή εγκαταλείφθηκε. Σύμφωνα με τις πηγές η περιοχή της Σάνης υπέστη δύο μεγάλες καταστροφές μετά τους Πέρσες, το 423 π.Χ. από τους Λακεδαιμόνιους και το 348-7 π.Χ. από τους Μακεδόνες. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν στοιχεία πού να δηλώνουν τη συσχέτιση της καταστροφής ή εγκατάλειψης του ναΐσκου με κάποιο από τα γεγονότα που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Το κτίριο επισκευάστηκε από τον Αλέξαρχο στα τέλη του 4ου αιώνα, όταν ίδρυσε την Ουρανούπολη και συνεχίστηκε η χρήση του. Η επισκευή πρέπει να ήταν εκτεταμένη, εφόσον δεν περιορίστηκε μόνον στην κεράμωση, αλλά και σε λιθόπλινθους ενός τουλάχιστον από τους τοίχους των στενών πλευρών.