Τα υφαντά

Σε όλα τα βιβλία για τη Χαλκιδική θα δείτε αναφορές στα χειροποίητα υφαντά που έφτιαχναν σε διάφορες περιοχές. Στις μέρες μας, βέβαια, μπορεί να έχουν απομείνει λίγες υφάντρες, αλλά η τέχνη δεν χάνεται! Παράδοση στην υφαντική είχε από παλιά η Αρναία και τα υφαντά της ήταν ονομαστά και μοναδικά. Μέχρι το 1930 η υφαντική ήταν σε ακμή και τα υφαντά ή τα μεταξωτά που έφτιαχναν ήταν περιζήτητα. Ολος ο κάμπος ως τη Γερακινή, τα Καλύβια, τον Αγιο Μάμμα ήταν γεμάτος μουριές (ασκαμιές, από το αρχαίο συκάμινος). Υπήρχαν γυναίκες υφάντριες, αλλά και άντρες υφαντές και κεντητές για να κάνουν τα πιο χοντρά ρούχα.

Στην Ουρανούπολη οι πρόσφυγες έφεραν μαζί τους την τέχνη του υφαντού χαλιού και σχέδια ανατολίτικα. Η Joice Loch βοήθησε τις γυναίκες να πειραματιστούν με νέους τρόπους βαφής των νημάτων από φυτικές ύλες όπως ρίζες, φλούδες, φύλλα και έντομα και ο σύζυγός της έφερε από το Αγιο Ορος σχέδια από βυζαντινά μοτίβα και τοιχογραφίες.

Σύμφωνα με την προφορική μαρτυρία μιας από τις παλιές υφάντρες, της κυρίας Σοφίας Ισαακίδου που δούλεψε μαζί με την Loch από το 1951 και μετά, οι γυναίκες έπαιρναν δουλειά στα σπίτια τους, ή δούλευαν στον πύργο Προσφορίου και το ζευγάρι αναλάμβανε μετά να πουλήσει τα υφαντά τους. Εως 15-20 γυναίκες έφτιαχναν υφαντά στη δική της εποχή και παλαιότερα ακόμη περισσότερες. Σ’ ένα χαλί δούλευαν 2-3 μαζί και χρειάζονταν περίπου ένα μήνα για να το ολοκληρώσουν. Πληρωνόντουσαν με τον κόμπο και με τα χρήματα βοηθούσαν τις οικογένειές τους, ή αγόραζαν τα φουστάνια

AΡΓΑΛΕΙΟΣ & ΥΦΑΝΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΑΡΝΑΙΑ

* Ο αργαλειός και η υφαντική τέχνη γνώρισαν στην Αρναία λαμπρές σελίδες δόξας. Εργαλείο απαραίτητο σε κάθε νοικοκυριό της ελληνικής υπαίθρου και τέχνη αναγκαία για κάθε νοικοκυρά. Με τα χέρια της και μ' αυτό το εργαλείο έπρεπε να ντύσει όλη την οικογένεια, να υφάνει τα στρωσίδια του σπιτιού και τα σκεπάσματα της οικογένειας για τις δύσκολες και κρύες νύχτες του χειμώνα. Δεν υπάρχει γωνιά της Ελλάδας που να μην είναι ακόμη νωπές οι μνήμες του αργαλειού και της τέχνης αυτής.

Στην Αρναία όμως οι μνήμες και η τέχνη αυτή έγιναν θρύλος, σημάδεψαν και ταύτισαν την ιστορία του τόπου, με το διασίδι, το στημόνι, τη σαΐτα, τα χτένια, τα μυτάρια, τις ρόκες, τα λανάρια, τα αδράχτια, μα κύρια και πρωταρχικά με τα μοναδικά Αρνιώτικα προικιάρικα υφαντά. Προικοσύμφωνο που στα κατάστιχα του δεν συμπεριελάμβανε κάποιο Αρνιώτικο επώνυμο χαλί, ή μπάντα για τον τοίχο, θεωρούνταν «λειψό» και η νύφη «φτωχιά». Δεν υπήρχε σπίτι που να μην έχει έναν και δύο αργαλειούς και δεν υπήρχε γυναίκα που να μην γνωρίζει τα μυστικά του. Κάποιες δε από τις υφάντρες αυτές έγραψαν τη δική τους προσωπική λαμπρή ιστορία.

Ο Γάλλος πρόξενος της Θεσσαλονίκης E. Cousinery στο βιβλίο του «Ενα ταξίδι στη Χαλκιδική στα 1793» γράφει: «Η ευμάρεια, μέσα στην οποία ζουν οι κάτοικοι της Λιαρίγκοβης δεν προέρχεται μόνο από την καλλιέργεια των αγρών τους. Κατασκευάζουν τάπητες (κιλίμια) για τους οποίους χρησιμοποιούν το μαλλί του τόπου. Ολες σχεδόν οι οικογένειες ασχολούνται με την εργασία αυτή και τα προϊόντα της βιοτεχνίας αυτής έφθαναν και πουλιότανε ως τη Ρωμυλία (ROMELIE) και ιδίως στα μοναστήρια». Ο Ν. Σχοινάς στις οδοιπορικές του σημειώσεις στα 1887, μεταξύ των άλλων αναφέρει για την Λιαρίγκοβη: «Οι μεν άνδρες είναι αγωγιάτες, μελισσοτρόφοι, αμπελουργοί, κτηνοτρόφοι, οι δε γυναίκες ασχολούνται στην κατασκευή ωραίων ταπήτων εκ μαλλίου».

Η Αρναία είχε μετατρέψει την οικοτεχνία της υφαντικής σε μια βαριά βιομηχανία για τον τόπο. Οι γυναίκες ύφαιναν περίτεχνα υφαντά και οι άνδρες τα εμπορεύονταν σε ολόκληρο το χώρο της Μακεδονίας και όχι μόνο. Σχέδια και μοτίβα μοναδικά -με ονομασία προέλευσης θα λέγαμε σήμερα, Λιαριγκοβνά, (από την παλιά ονομασία της Αρναίας Λιαρίγκοβη)- στόλιζαν μοναστήρια, σπίτια, προίκες και αρχοντικά. Μοναδικές συνθέσεις όπως η κλώνος, η κρικέλα, η τρανταφ'λλιά, τσ Μινάδενας και αριστουργήματα υψηλής χειροτεχνικής αξίας όπως το άρμα του ήλιου, ο χορός των Μουσών, η Ελληνική λεβεντιά, ο χορός των Σουλιωτισσών (Ζάλογγο), τα ελάφια, ο μήν του μέλιτος, ο βασιλεύς της ερήμου, η βοσκοπούλα, το μοναστηράκι και πολλά άλλα, έχουν γράψει την δική τους ιστορία στο χώρο και στον τόπο.

ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ-ΕΝΩΣΕΙΣ

Η ιστορία του αργαλειού και της υφαντικής τέχνης στην Αρναία χάνεται στο βάθος του χρόνου. Ο εμπνευσμένος και σοφός ιεράρχης του Τόπου μακαριστός Μητροπολίτης Σωκράτης Σταυρίδης με τη διορατικότητα και την οξυδέρκεια που τον χαρακτήριζε, οργάνωσε τις γυναίκες υφάντρες σε σωματείο (1917) Το 1946 ιδρύθηκε ο Συνεταιρισμός Χωρικής Υφαντικής και οργανώθηκε και λειτούργησε συνεταιριστικό βαφείο στη θέση Πλυσταριό.

Το 1969 ιδρύθηκε η Ενωση Βιοτεχνών-Οικοτεχνών Αρναίας και ο δραστήριος πρόεδρος της κ. Γιάννης Κουλουμπής, κατάφερε να κάνει γνωστά τα προϊόντα του αργαλειού της Αρναίας και εκτός των συνόρων της χώρας. Η Αρναία μέχρι και το 1980 εξήγαγε διάφορα μικρά υφαντά στην Αυστραλία, Γερμανία, Αμερική, Καναδά και Σουηδία (κυρίως μικρές μπάντες, πατάκια, ταγάρια, μαξιλάρια και φλοκάτες). Για πρώτη φορά έγινε συνεργασία με κρατικούς φορείς (ΕΟΜΜΕΧ, ΕΟΤ και ΑΤΕ) και εξασφαλίστηκε η δυνατότητα των υφαντριών να παίρνουν χαμηλότοκα δάνεια (μαλλο-δάνεια), ενώ κατασκευάστηκαν και μοιράστηκαν σε όλες τις υφάντρες μεταλλικοί αργαλειοί.

Το 1985 ιδρύθηκε τη βοήθεια του ΕΟΜΜΕΧ ο Συνεταιρισμός Προβολής Προϊόντων Χειροτεχνίας και Λαϊκής Τέχνης. Ομως, η βιομηχανοποίηση και το άνοιγμα φθηνότερων αγορών, έπληξε καίρια τον προσοδοφόρο αυτό τομέα της οικοτεχνίας των υφαντών και στις μέρες μας τείνει να τον εξαφανίσει εντελώς.

Η ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥΔΗ

Τύχη αγαθή για την Αρναία, την 10ετία του 1990, μία από τις τελευταίες καλλιτέχνιδες υφάντρες της, η κ. Χαρίκλεια Δημητρακούδη η οποία, αθεράπευτα ερωτευμένη με τον αργαλειό και την παράδοση, μετέτρεψε το ισόγειο του σπιτιού της σ' ένα μικρό μουσείο υφαντών και παραδοσιακών αντικειμένων. Αφιλοκερδώς δεχόταν και ξεναγούσε επισκέπτες και ξένους τουρίστες. Τιμής ένεκεν σ' αυτή την ταπεινή υφάντρα, ας αφεθούμε νοερά στην δική της διήγηση:

« ...Για μας τους Αρνιώτες, το υφαντό είναι η τοπική μας ταυτότητα. Η παράδοση λέει πως στο κάστρο της Ωριάς, που τοποθετείται ιστορικά στον Αη Λιά, η βασιλοπούλα ύφαινε με χρυσή κλωστή και χρυσή σαϊτα... Παλιότερα οι γυναίκες δούλευαν και το βαμβάκι. Ειδικοί τεχνίτες, οι στιβαχτάρηδες, όπως τους αποκαλούσαν, έφερναν το βαμβάκι, το στίβαζαν, οι δε γυναίκες, το έκλωθαν στη ρόκα στιμόνι, για τα χαλιά και τις μπάντες… Αλλά και το μετάξι δουλεύαμε, από το μεταξόσπορο ως το κουκούλι και την μεταξωτή κλωστή, βροχό, όπως το λέγαμε. Υφαίναμε τα μεταξένια στρωσίδια και τα μεταξένια φορέματα. Μάλιστα, ήταν και το πρώτο έσοδο που εισέπραττε η οικογένεια από την αρχή του καλοκαιριού  το μαξούλι όπως το λέγαμε... Για μας το υφαντό ήταν ανάγκη, έντυνε τον Αρνιώτη από τη γέννα ως τη γούρνα. Εμείς, όμως, οι γυναίκες, με μεράκι και φαντασία το κάναμε και καλλιτέχνημα, για να διακοσμεί το σπίτι μας και να ομορφαίνει τη σκληρή ζωή μας. Τα υφαντά μας έπαιρναν ονόματα, που δήλωναν την τεχνική της κατασκευής, (με το νύχι ή θηλωτά), την ύλη, το σχέδιο, το χρώμα (όπως χακί κ.λ.π.), ή τη χρήση τους (μεσάλι) για το ψωμί στην πινακωτή (τρόκνια) για την μεταφορά του μωρού στην πλάτη, ή την προέλευσή τους, Πουλυγυρνό, Ρεβενικιώτικο κ.λ.π.».

Είναι τα λόγια της από την εισήγηση που έκανε η ίδια στο 1ο Αναπτυξιακό Συνέδριο Αρναίας (21-22 Ιουλίου 1990). Η εισήγησή της είχε τον τίτλο: «Το χειροποίητο υφαντό της Αρναίας: Πώς βλέπουν και αξιολογούν το πρόβλημα οι ίδιες οι υφάντρες της Αρναίας». Μαζί, χάνονταν και η ίδια και αυτοί, σε γλαφυρές σε πρώτο πρόσωπο ιστορίσεις για τα υφαντά, τον αργαλειό, τις φυτικές βαφές και την τέχνη της ψυχής της: την υφαντική. Την τέχνη που την αξίωσε, ενώ η ίδια ήταν αγράμματη και δυσλεκτική, να αναθρέψει με τη σαΐτα και το χτένι τέσσερα παιδιά και να τα σπουδάσει όλα γιατρούς.

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΥΦΑΝΤΙΚΗΣ

Τον Ιούλιο του 2009, τα παιδιά της αποφάσισαν να δωρίσουν στον Δήμο την δική τους ψυχή, την κληρονομιά της μάνας τους -τον αργαλειό και τα υφαντά της. Ακολούθησε προγραμματική σύμβαση Νομαρχίας (Α. Ζωγράφος), Δήμου (Λ. Λαζάρου) και Επιτροπής Ερευνών του ΑΠΘ για την αξιοποίηση και μετατροπή σε μουσείο του αρχοντικού «Γιαννούδενας».

Στις 01/11/2010, στην τοπική εορτή των Αγίων Αναργύρων, έγιναν τα εγκαίνια του μουσείου Υφαντικής Αρναίας, το οποίο είναι ένα κόσμημα για την Αρναία, τον ευρύτερο Δήμο Αριστοτέλη και ολόκληρη τη Χαλκιδική. Στους χώρους του μπορεί να βιώσει ο κάθε επισκέπτης το μεγαλείο της τέχνης αυτής. Να ξεναγηθεί στους δύο ορόφους του, να θαυμάσει την συλλογή της κας Δημητρακούδη, να διαβάσει τις χειρόγραφες συνταγές φυτικών βαφών απ' το προσωπικό της τετράδιο, να γνωρίσει τον εξοπλισμό της υφάντρας, να ακούσει τους ήχους του αργαλειού και το σφύριγμα της σαΐτας, να ακούσει τραγούδια σχετικά με τον αργαλειό και να ζήσει εικόνες του χθες μέσα από τον σύγχρονο ηλεκτρονικό εξοπλισμό του μουσείου.

* Κείμενο: Αστέριος Θ. Καραστέργιος, τ. Δήμαρχος Αρναίας, τ. Πρόεδρος μουσείου Υφαντικής