Η Ζωή του Αριστοτέλη

Το 347 π.Χ. πεθαίνει ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης εγκαταλείπει την Ακαδημία και την Αθήνα. Κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν ότι στην απόφασή του αυτή συνέβαλε το γεγονός ότι τη διεύθυνση της σχολής ανέλαβε ο ανιψιός του Πλάτωνα, Σπεύσιππος, με τις απόψεις του οποίου δεν συμφωνούσε ούτε ο ίδιος, αλλά ούτε ο Ξενοκράτης και ο Θεόφραστος. Ισως, όμως, η αποχώρησή του να είχε σχέση και με την πολιτική, αφού οι Αθηναίοι άρχισαν να αντιδρούν στην επεκτατική πολιτική των Μακεδόνων, και ήταν γνωστό ότι ο ίδιος είχε στενούς δεσμούς με την Αυλή του Φιλίππου Β’. Ετσι, μετά από πρόσκληση του Ερμία, πρώην δούλου και μαθητή της Ακαδημίας και νυν τυράννου των πόλεων Αταρνών και Ασσου, πήγε στην Ασσο της Τρωάδας, στη Μικρά Ασία.Ο Ερμίας είχε δημιουργήσει γύρω του ένα μικρό κύκλο από οπαδούς του Πλάτωνα και το κλίμα ήταν ευνοϊκό για τον Αριστοτέλη. Παρέμεινε στην Ασσο τρία χρόνια και παντρεύτηκε την Πυθιάδα, ανιψιά και θετή κόρη του Ερμία. Μαζί της απέκτησε μία κόρη, στην οποία έδωσε το ίδιο όνομα. Αργότερα στην Αθήνα, μετά το θάνατο της γυναίκας του, απέκτησε κι έναν γιο, το Νικόμαχο, με την Ερπυλλίδα που καταγόταν από τα Στάγειρα και είχε μαζί της μόνιμο δεσμό. Οταν ο Ερμίας δολοφονήθηκε από τους Πέρσες για τα φιλομακεδονικά φρονήματά του, ο Αριστοτέλης έφυγε από τη Μικρά Ασία, και, μετά από προτροπή του Θεόφραστου, του πιο πιστού μαθητή και συνεργάτη του, εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη (345 π.Χ.), όπου παρέμεινε για δύο χρόνια.

Ο βασιλιάς Φίλιππος Β’ είχε ακούσει πολλά για τον Αριστοτέλη από τον Ερμία, και αναζητώντας δάσκαλο για το γιο του Αλέξανδρο, τον μετέπειτα Αλέξανδρο τον Μέγα, τον κάλεσε στην Πέλλα. Ετσι, το διάστημα 343-342 π.Χ., ο Αριστοτέλης βρέθηκε στη Μακεδονία, αρχικά στην Πέλλα και μετά στο ανάκτορο της αρχαίας πόλης Μιέζας, λίγα χιλιόμετρα έξω από τη σημερινή Νάουσα. Εκεί ανέλαβε τη διαπαιδαγώγηση και την εκπαίδευση του Αλεξάνδρου, ο οποίος ήταν τότε δεκατριών ετών. Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για την περίοδο της εκπαίδευσης. Γνωρίζουμε, πάντως, ότι στο επίκεντρο της διδασκαλίας του βρίσκονταν ο Ομηρος και οι τραγικοί ποιητές. Αυτή την περίοδο ο φιλόσοφος αναθεώρησε για το μαθητή του το κείμενο της Ιλιάδας, συνέθεσε τα συγγράμματα Περί βασιλείας και Περί αποικιών και συνέλαβε την ιδέα των περίφημων Πολιτειών του. Οι σχέσεις σεβασμού μεταξύ των δύο αντρών συνεχίστηκαν και μετά την αποχώρηση του Αριστοτέλη.Μετά το 340 π.Χ., όταν ο Αλέξανδρος ορίστηκε αντιβασιλέας, ο Αριστοτέλης εγκαταστάθηκε στη γενέτειρά του, τα Στάγειρα. Το 339 προς 338 π.Χ. πέθανε ο Σπεύσιππος και η Ακαδημία του Πλάτωνα έμεινε ακέφαλη. Ο Αριστοτέλης περιλαμβανόταν στους υποψήφιους για την ανάληψη της διεύθυνσης, αλλά έμεινε στη Μακεδονία και δεν πήγε στην Αθήνα να υποβάλει υποψηφιότητα. Ετσι, στη σχολή διευθυντής εκλέχθηκε ο Ξενοκράτης. Το γεγονός αυτό ήταν και η κύρια αφορμή για την οριστική ρήξη των δεσμών του Αριστοτέλη με την Ακαδημία και την αποχώρησή του.

Ο Αριστοτέλης έμεινε στη Μακεδονία ως το 335/334 π.Χ., λίγο μετά τη δολοφονία του Φιλίππου και την ανάληψη της βασιλείας από τον Αλέξανδρο. Στη συνέχεια επέστρεψε στην Αθήνα και από αυτή τη χρονική στιγμή άρχισε η πιο γόνιμη περίοδος της ζωής του.
Στην περιοχή που βρισκόταν κοντά στο ναό ο οποίος ήταν αφιερωμένος στο Λύκειο Απόλλωνα και στις Μούσες, μεταξύ του λόφου του Λυκαβηττού και του ποταμού Ιλισού, μίσθωσε κτήματα (αφού σύμφωνα με τους Αθηναϊκούς νόμους ως ξένος δεν είχε το δικαίωμα να αποκτήσει δική του περιουσία) και ίδρυσε μια σχολή, το Λύκειο. Η σχολή αυτή ονομάστηκε «Περίπατος», διότι τα μέλη της συζητούσαν περπατώντας στους κήπους και οι οπαδοί του Αριστοτέλη ονομάστηκαν «Περιπατητικοί». Ο Αριστοτέλης έκανε κάθε πρωί περιπάτους με τους μαθητές του και συζητούσε σύνθετα φιλοσοφικά ζητήματα περί λογικής, φυσικής και μεταφυσικής, θέματα δηλαδή που ενδιέφεραν περιορισμένο αριθμό ατόμων. Το απόγευμα, ή το βράδυ, ανέπτυσσε πιο εύληπτα θέματα που είχαν σχέση με τη ρητορική, τη σοφιστική και την πολιτική, μπροστά σε ευρύτερο ακροατήριο.
Το Λύκειο διέφερε σημαντικά από την Ακαδημία του Πλάτωνα, αφού είχε χαρακτήρα περισσότερο επιστημονικό παρά φιλοσοφικό. Οι μαθητές ασχολούνταν κυρίως με εξειδικευμένες επιστημονικές έρευνες υπό την καθοδήγηση του δασκάλου τους. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, οι μαθητές του «διοικούσαν» τη σχολή επί δέκα μέρες ο καθένας και δειπνούσαν μαζί, ενώ μία φορά το μήνα οργανωνόταν κι ένα συμπόσιο.Περισσότερα στοιχεία για το έργο που γινόταν στη σχολή, ωστόσο, δεν υπάρχουν. Ο Αριστοτέλης στο διάστημα των 13 ετών που διηύθυνε το Λύκειο (336/335-323/322 π.Χ.) έγραψε σημαντικά έργα με θέμα τη φιλοσοφία, την ηθική, τη βιολογία και την ψυχολογία. Παράλληλα, άρχισε την οργάνωση της έρευνάς του και την ταξινόμηση των επιστημών. Συγκέντρωσε, επίσης, εκατοντάδες χειρόγραφα και δημιούργησε έτσι την πρώτη μεγάλη οργανωμένη βιβλιοθήκη που αποτέλεσε πρότυπο για τις βιβλιοθήκες της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου. Στο εγχείρημά του αυτό λέγεται ότι τον βοήθησε οικονομικά ο παλιός του μαθητής, Αλέξανδρος. Μετά την αποχώρηση του Αριστοτέλη τη διεύθυνση της σχολής ανέλαβε ο Θεόφραστος, ο οποίος ασχολήθηκε, μεταξύ άλλων, με τη φυσική και κυρίως με τη βοτανική. Αυτό το διάστημα η σχολή γνώρισε ακμή και ο αριθμός των μαθητών αυξήθηκε -λέγεται μάλιστα ότι έφτασε τα 2,000 άτομα.
Μετά το θάνατο του Θεόφραστου, το 287 π.Χ., τη διεύθυνση του Λυκείου ανέλαβαν ο Στράτων από τη Λάμψακο (287-269 π.Χ.), ο Λύκων (269-225 π.Χ.) και ο Κριτόλαος (225-143 π.Χ.). Στη συνέχεια η σχολή άρχισε να παρακμάζει και τελικά καταστράφηκε το 84 π.Χ.

Λέγεται ότι ο Αριστοτέλης ήταν φαλακρός, με αδύνατα πόδια, μικρά μάτια, ότι τραύλιζε και ότι φρόντιζε ιδιαίτερα το ντύσιμό του. Επίσης, ότι μπορούσε να γίνει φοβερά είρωνας και πως ήταν ετοιμόλογος. Οι εχθροί του τον παρουσίαζαν θηλυπρεπή και μαλθακό και υποστήριζαν ότι, σε αντίθεση με τον Πλάτωνα, δεν είχε καλό χαρακτήρα. Ελεγαν ότι ήταν ακόλαστος, άφρονας, αγροίκος, φιλάργυρος, αχάριστος και κόλακας. Διέδιδαν, μάλιστα, ότι συμμετείχε και στην δολοφονία με δηλητήριο του Αλεξάνδρου. Ωστόσο, αυτοί οι χαρακτηρισμοί –που οι μελετητές έχουν ανατρέψει μέσα από έγκυρες πληροφορίες που υπάρχουν για τον βιο του καθώς και από τα όσα ο ίδιος αναφέρει– προέρχονταν κατά πάσα πιθανότητα από τα μέλη των σχολών του Σπεύσιππου και του Ισοκράτη, από τον Επίκουρο για λόγους αντιζηλίας, από τους οπαδούς της αντιμακεδονικής παράταξης που ήθελαν να τον διώξουν από την πόλη και από τους Μεγαρικούς, τους οπαδούς της Μεγαρικής σχολής του Ευκλείδη, με τους οποίους ήταν σε οξύτατη διαμάχη. Εξάλλου, υπάρχουν πάμπολλες μαρτυρίες για τα φρονήματα και τον ευγενικό χαρακτήρα του φιλοσόφου: Οι εκφράσεις στα Ηθικά Νικομήδεια, ο ύμνος στον Ερμία, ο ενεπίγραφος ανδριάντας του στους Δελφούς, η ελεγεία προς τιμήν του Ευδήμου και η σχέση του με τον Αντίπατρο, είναι μερικές από αυτές.Αλλά και η διαθήκη του είναι μια επιπλέον απόδειξη για το ποιόν του Αριστοτέλη. Αποδεικνύεται πολύτιμη πηγή πληροφοριών για το χαρακτήρα του και γενικά τις σχέσεις του με τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του, συγγενείς, φίλους, ελεύθερους και δούλους. Από το κείμενό της συνάγεται πως ήταν άνθρωπος ο οποίος είχε αισθανθεί έντονα τη μοναξιά της ζωής και ένιωθε ευγνωμοσύνη για όσους ανθρώπους συνετέλεσαν ώστε να απαλυνθεί, ή και να εξαλειφθεί, το αίσθημα αυτό. Στη διαθήκη του ζητούσε να τον θάψουν δίπλα στην πρώτη του γυναίκα του Πυθιάδα, που είχε ήδη πεθάνει.

Για την Ερπυλλίδα, που είχε φροντίσει τον ίδιο, την οικογένειά του και το σπιτικό τους, φρόντισε να την αφήσουν να διαλέξει το καλύτερο από τα κτήματα του στη Χαλκίδα ή στα Στάγειρα και την παρότρυνε να ξαναφτιάξει τη ζωή της, εαν η ίδια ήθελε. Οριζε την κόρη του να πάρει για γυναίκα του ο Νικάνωρ, ο γιος του Πρόξενου, του κηδεμόνα του. Επιθυμούσε δε, να προστατευθούν και να αποκατασταθούν οικονομικά και κοινωνικά οι δούλοι που τον υπηρετούσαν. Τις δούλες συγκεκριμένα, προνόησε να προικιστούν και εξέφραζε την επιθυμία του να τις παντρέψουν με πρόσωπα γενικής αποδοχής. Για τα παιδιά των δούλων του ζήτησε «μη πωλείν όταν εν ηλικία γένωνται, ελεύθερους αφείναι κατ’ αξίαν», και μάλιστα φρόντισε για την άμεση απελευθέρωση κάποιων.