Μονή Χελανδαρίου

Στη βορειανατολική πλευρά του Αθωνα, ο προσκυνητής φτάνει μετά από 45 λεπτά πεζοπορίας από τον αρσανά στη μονή Χε(ι)λανδαρίου. Κάποιοι ετυμολογούν την ονομασία αυτή από τον αρχικό ιδρυτή του τον χελανδάριο, τον πλοίαρχο ενός βυζαντινού τύπου πλοίου που ονομάζονταν χελάνδιον. Τα ιστορικά δεδομένα όμως μιλούν για τη σύσταση  της μονής το 1197, από τον μεγάλο ζουπάνο της Σερβίας Στέφανο Νεμάνια και τον γιο του Ράστκο, που μετέπειτα μόνασαν εκεί με το όνομα Συµεών και Σάββας. Ο δεύτερος αργότερα αναδείχθηκε αρχιεπίσκοπος των Σέρβων. Μετά το θάνατο τους ανακηρύχθηκαν και οι δύο άγιοι της Σερβικής Εκκλησίας και απολαμβάνουν μέχρι σήμερα ξεχωριστής τιμής από τον σερβικό λαό.

Η εγκατάσταση των σέρβων μοναχών επικυρώθηκε  το 1198 με χρυσόβουλο του Αλεξίου Γ’ Αγγέλου. Για αιώνες και  μέχρι σήμερα το μοναστήρι κατέστη προπύργιο του σερβικού μοναχισμού. Αργότερα στηρίχθηκε οικονομικά από τον πρίγκιπα Στέφανο Μιλούτιν, με τη δωρεά του οποίου ανεγέρθηκε ο επιβλητικός  πύργος στον δρόμο προς τον αρσανά. Κατά τους χρόνους του οθωμανικού ζυγού προστάτης του αναδείχτηκε ο ηγεμόνας Νεαγκόε Μπασαράµπ. Το μοναστήρι τον 17ο  προχώρησε σ’ ένα σπουδαίο ανακαινιστικό έργο, επεκτείνοντας τις πτέρυγές του, τοιχογραφώντας την τράπεζα και εξωραΐζοντας το καθολικό. Περί τα μέσα του ίδιου αιώνα η βιβλιοθήκη ήταν ανάμεσα στις πιο αξιόλογες σλαβικές βιβλιοθήκες.

Με το μοναστήρι αυτό συνδέεται και η μοναδική, ίσως, παραβίαση του άβατου, όταν το 1345 το επισκέφθηκε ο περίφημος κράλης  της Σερβίας Στέφανος Δουσάν με τη γυναίκα του Ελισσάβετ, η οποία αργότερα έγινε μοναχή στις Σέρρες. Το κτιριακό συγκρότημα δοκιμάστηκε σκληρά από πυρκαγιές το 1722 και το 1891. Η πυρκαγιά τον Μάρτιο του 2004 αποτέφρωσε περίπου τις μισές κτιριακές εγκαταστάσεις.

Το καθολικό είναι αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου και κτίστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα, πάνω σε θεμέλια αρχαιότερου ναού. Από αυτόν διασώζεται το δάπεδο από λευκό μάρμαρο με τον μεγάλο σταυρό στη μέση που περιβάλλεται από ταινίες πολύχρωμων μαρμαροθετημάτων. Το 1319 οι αγιογράφοι Ευτύχιος και Μιχαήλ ιστόρησαν το ναό με εικόνες μακεδονικής τεχνοτροπίας. Σήμερα γίνεται προσπάθεια να αναδειχθούν οι αρχικές τοιχογραφίες που επιζωγραφήθηκαν το 1804. Διαθέτει ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1774. Εδώ υπάρχει και ο αρχικός τάφος του Αγίου Συμεών.

Κείμενο: Δρ. Αντώνιος Γ. Δικαίος/ Θεολόγος - Περιβαλλοντολόγος.